بسم الله الرحمن الرحيم
بحث ما درباره امامت است . می‏دانيم كه در ميان ما شيعيان مسئله‏
امامت اهميت فوق العاده‏ای دارد و در ميان ساير فرق اسلامی آنقدر برای‏
اين مسئله اهميت قائل نيستند . سر مطلب اينست كه مفهوم امامت در نزد
شيعه با مفهوم امامت در نزد ساير فرق اسلامی متفاوت است . البته جهات‏
مشتركی در كار هست ولی يك جهات اختصاصی هم در معتقدات شيعه در باب‏
امامت هست كه به همين جهت مسئله امامت اهميت فوق العاده‏ای پيدا
می‏كند . مثلا ما شيعيان وقتی كه می‏خواهيم اصول دين را بر طبق مذهب شيعه‏
بيان بكنيم می‏گوئيم اصول دين توحيد است و نبوت و عدل و امامت و معاد .
امامت را جزء اصول دين می‏شماريم . اهل تسنن هم قائل به نوعی امامت‏
هستند و اساسا منكر امامت به يك معنا نيستند ، امامت را به شكل ديگری‏
قائلند ولی به آن شكلی كه قائل هستند ، از نظر آنها جزء اصول دين نيست‏
بلكه جزء فروع دين است . بالاخره ما در مسئله امامت اختلاف داريم : آنها
قائل به نوعی امامتند و ما قائل

به نوعی ديگر . چطور شده است كه شيعه امامت را جزء اصول دين می‏شمارد
ولی اهل تسنن از فروع دين می‏شمارند ؟ علتش همان است كه عرض كردم :
مفهوم امامت در شيعه با آنچه كه در اهل تسنن هست ، متفاوت است .

معنی امام

كلمه " امام " يعنی پيشوا . كلمه " پيشوا " در فارسی ، درست ترجمه‏
تحت اللفظی كلمه " امام " است و در عربی . خود كلمه امام يا پيشوا
مفهوم مقدسی ندارد . پيشوا يعنی كسی كه پيشرو است عده‏ای تابع و پيرو او
هستند اعم از آنكه آن پيشوا عادل و راه يافته و درست رو باشد يا باطل و
گمراه باشد . قرآن هم كلمه امام را در هر دو مورد اطلاق كرده است . در
يك جا می‏فرمايد : « و جعلناهم ائمة يهدون بامرنا »( 1 ) ما آنها را
پيشوايان هادی به امر خودمان قرار داديم . در جای ديگر می‏گويد : « ائمة
يدعون الی النار »( 2 ) پيشوايانی كه مردم را به سوی آتش می‏خوانند . يا
مثلا درباره فرعون كلمه‏ای نظير كلمه امام را اطلاق كرده است : « يقدم قومه‏
يوم القيامة »( 3 ) كه روز قيامت هم پيشاپيش قومش حركت می‏كند . پس‏
كلمه امام يعنی پيشوا . ما به پيشوای باطل فعلا كاری نداريم ، مفهوم پيشوا
را عرض می‏كنيم .
پيشوايی در چند مورد است كه در بعضی از موارد اهل تسنن هم قائل به‏
پيشوايی و امامت هستند ولی در كيفيت و شخصش با ما اختلاف دارند . اما
در بعضی از مفاهيم امامت اصلا آنها منكر چنين امامتی هستند نه اينكه قائل‏
به آن هستند و در فردش با ما اختلاف
پاورقی :
1 - سوره انبياء ، آيه . 73
2 - سوره قصص ، آيه . 41
3 - سوره هود ، آيه . 98

دارند . امامتی كه در مورد قبول آنها هم هست ولی در كيفيت و شكل و
فردش با ما اختلاف دارند ، امامت به معنی زعامت اجتماع است كه به‏
همين تعبير و نظير همين تعبير از قديم در كتب متكلمين آمده است . خواجه‏
نصير الدين طوسی در " تجريد " امامت را اين طور تعريف می‏كند : رياسة
عامة يعنی رياست عمومی . [ در اينجا ذكر يك مطلب لازم به نظر می‏رسد : ]

شئون رسول اكرم

پيغمبر اكرم به واسطه آن خصوصيتی كه در دين اسلام بود در زمان خودشان به‏
حكم قرآن و به حكم سيره خودشان دارای شئون متعددی بودند يعنی در آن واحد
چند كار داشتند و چند پست را اداره می‏كردند . اولين پستی كه پيغمبر اكرم‏
از طرف خدا داشت و عملا هم متصدی آن پست بود ، همين بود كه پيغمبر بود
يعنی احكام و دستورات الهی را بيان می‏كرد . آيه قرآن می‏گويد : « ما
اتاكم الرسول فخذوه و ما نهيكم عنه فانتهوا »( 1 ) آنچه پيغمبر برايتان‏
آورده بگيريد و آنچه نهی كرده [ رها كنيد ] . يعنی آنچه پيغمبر از احكام‏
و دستورها می‏گويد ، از جانب خدا می‏گويد . پيغمبر از اين نظر فقط بيان‏
كننده آن چيزی است كه به او وحی شد . منصب ديگری كه پيغمبر اكرم متصدی‏
آن بود ، منصب قضاست . او قاضی ميان مسلمين بود ، چون قضا هم از نظر
اسلام يك امر گتره‏ای نيست كه هر دو نفری اختلاف پيدا كردند ، يك نفر
می‏تواند قاضی باشد . قضاوت از نظر اسلام يك شأن الهی است زيرا حكم به‏
عدل است و قاضی آن كسی است كه در مخاصمات و اختلافات می‏خواهد به عدل‏
حكم كند .
پاورقی :
1 - سوره حشر آيه . 7

اين منصب هم به نص قرآن كه می‏گويد : « فلا و ربك لا يؤمنون حتی يحكموك‏
فيما شجر بينهم ثم لا يجدوا فی انفسهم حرجا مما قضيت و يسلموا تسليما
( 1 ) به پيغمبر تفويض شده و رسول اكرم از جانب خدا حق داشت كه در
اختلافات ميان مردم قضاوت كند . اين نيز يك منصب الهی است نه يك‏
منصب عادی عملا هم پيغمبر قاضی بود منصب سومی كه پيغمبر اكرم رسما داشت‏
و هم به او تفويض شده بود به نص قرآن و هم عملا عهده‏دار آن بود ، همين‏
رياست عامه است . و او رئيس و رهبر اجتماع مسلمين بود و به تعبير ديگر
سائس مسلمين بود ، مدير اجتماع مسلمين بود . گفته‏اند آيه : « اطيعوا
الله و اطيعوا الرسول و اولی الامر منكم »( 2 ) ناظر به اين جهت است كه‏
او رئيس و رهبر اجتماع شماست ، هر فرمانی كه به شما می‏دهد ، بپذيريد .
قهرا اينكه می‏گوئيم سه شأن ، به اصطلاح تشريفات نيست بلكه اساسا آنچه از
پيغمبر رسيده سه گونه است . يك سخن پيغمبر فقط وحی الهی است . در
اينجا پيغمبر هيچ اختياری از خود ندارد ، دستوری از جانب خدا رسيده ،
پيغمبر فقط واسطه ابلاغ است مثل آنجا كه دستورات دينی را می‏گويد ، نماز
چنين بخوانيد ، روزه چنان بگيريد و . . . آنجا كه ميان مردم قضاوت می‏كند
، ديگر قضاوتش نمی‏تواند وحی باشند . دو نفر اختلاف می‏كنند ، پيغمبر طبق‏
موازين اسلامی بين آنها حكومت می‏كند و می‏گويد حق با اين است يا با آن .
اينجا ديگر اينطور نيست كه جبرئيل به پيغمبر وحی می‏كند كه
پاورقی :
1 - سوره نساء آيه . 65 نه چنين است قسم به خدای تو كه اينان به‏
حقيقت اهل ايمان نمی‏شوند مگر آنكه در خصومت و نزاعشان تنها تو را حاكم‏
كنند و آنگاه به هر حكمی كه كنی هيچگونه اعتراضی در دل نداشته و كاملا از
دل و جان تسليم فرمان تو باشند .
2 - سوره نساء آيه . 59

در اينجا بگو حق با اين هست يا نيست . حالا اگر يك مورد استثنايی باشد
مطلب ديگری است ولی به طور كلی قضاوتهای پيغمبر بر اساس ظاهر است‏
همان طوری كه ديگران قضاوت می‏كنند منتها در سطح خيلی بهتر و بالاتر .
خودش هم فرمود من مأمورم كه به ظاهر حكم كنم يعنی مدعی و منكری پيدا
می‏شوند و مثلا مدعی دو تا شاهد عادل دارد . پيغمبر بر اساس همين مدرك‏
حكم می‏كند . اين ، حكمی است كه پيغمبر كرده [ نه اينكه به او وحی شده‏
باشد ] .
در شأن سوم هم پيغمبر به موجب اينكه سائس و رهبر اجتماع است ، اگر
فرمانی بدهد غير از فرمانی است كه طی آن وحی خدا را ابلاغ می‏كند . خدا به‏
او اختيار چنين رهبری را داده و اين حق را به او واگذار كرده است . او
هم به حكم اينكه رهبر است كار می‏كند و لهذا احيانا مشورت می‏نمايد . ما
می‏بينيم در جنگهای احد ، بدر و در خيلی جاهای ديگر پيغمبر اكرم با
اصحابش مشورت كرد . در حكم خدا نمی‏شود مشورت كرد . آيا هيچگاه پيغمبر
با اصحابش مشورت كرد كه نماز مغرب را اينطور بخوانيم يا آنطور ؟ بلكه‏
مسائلی پيش می‏آمد كه وقتی درباره آنها با او سخن می‏گفتند ، می‏فرمود اين‏
مسائل به من مربوط نيست ، من جانب الله چنين است و غير از اين هم‏
نمی‏تواند باشد . ولی در اينگونه مسائل [ يعنی در غير حكم خدا ] احيانا
پيغمبر مشورت می‏كند و از ديگران نظر می‏خواهد . پس اگر در موردی پيغمبر
اكرم فرمان داد چنين بكنيد ، اين ، به حكم اختياری است كه خدا به او
داده است . اگر هم در يك مورد بالخصوص وحيی شده باشد ، يك امر
استثنايی است و جنبه استثنايی دارد نه اينكه در تمام كارها و جزئياتی كه‏
پيغمبر به عنوان رئيس اجتماع در اداره اجتماع انجام می‏داد ، به او وحی‏
می‏شد كه

در اينجا چنين كن و در آنجا چنان ، و در اينگونه مسائل هم پيغمبر فقط
پيام رسان باشد . پس پيغمبر اكرم مسلما دارای اين شئون متعدد بوده است‏
در آن واحد .

امامت به معنی رهبری اجتماع

مسئله امامت به معنی اولی كه عرض كردم ، همين رياست عامه است .
يعنی پيغمبر كه از دنيا می‏رود يكی از شئون او كه بلا تكليف می‏ماند ،
رهبری اجتماع است . اجتماع زعيم می‏خواهد و هيچكس در اين جهت ترديد
ندارد . زعيم اجتماع بعد از پيغمبر كيست ؟ اينست مسئله‏ای كه اصل آن را
هم شيعه قبول دارد و هم سنی . هم شيعه قبول دارد كه اجتماع نيازمند به‏
يك زعيم و رهبر عالی و فرمانده است و هم سنی . و در همين جاست كه‏
مسئله خلافت به آن شكل مطرح است . شيعه می‏گويد پيغمبر ( ص ) رهبر و
زعيم بعد از خودش را تعيين كرد و گفت بعد از من زمام امور مسلمين بايد
بدست علی ( ع ) باشد و اهل تسنن با اختلاف منطقی كه دارند اين مطلب را
لااقل به شكلی كه شيعه قبول دارد ، قبول ندارند و می‏گويند در اين جهت‏
پيغمبر شخص معينی را تعيين نكرد و وظيفه خود مسلمين بوده است كه رهبر
را بعد از پيغمبر انتخاب كنند . پس آنها هم اصل امامت و پيشوايی را كه‏
مسلمين بايد پيشوا داشته باشند قبول دارند منتها آنها می‏گويند پيشوا به‏
آن شكل تعيين می‏شود و شيعه می‏گويد خير ، به آن شكل تعيين شد ، پيشوا را
خود پيغمبر اكرم به وحی الهی تعيين كرد .
اگر مسئله امامت در همين حد می‏بود يعنی سخن فقط در رهبر سياسی مسلمين‏
بعد از پيغمبر بود ، انصافا ما هم كه شيعه هستيم امامت را جزء فروع دين‏
قرار می‏داديم نه اصول دين .

می‏گفتيم اين يك مسئله فرعی است مثل نماز . اما شيعه كه قائل به امامت‏
است تنها به اين حد اكتفا نمی‏كند كه علی ( ع ) يكی از اصحاب پيغمبر ،
ابوبكر و عمر و عثمان و صدها نفر ديگر حتی سلمان و ابی‏ذر هم يكی از
اصحاب پيغمبر بودند و علی ( ع ) از آنها برتر بوده ، افضل و اعلم و اتقی‏
و اليق از آنها بوده و پيغمبر هم او را معين كرده بود . نه ، شيعه در اين‏
حد واقف نيست ، دو مسئله ديگر می‏گويد كه اصلا اهل تسنن به اين دو مسئله‏
در مورد احدی قائل نيستند نه اينكه قائل هستند و از علی ( ع ) نفی می‏كنند
. يكی مسئله امامت به معنی مرجعيت دينی است .

امامت به معنی مرجعيت دينی

گفتيم كه پيغمبر مبلغ وحی بود . مردم وقتی می‏خواستند از متن اسلام‏
بپرسند ، از پيغمبر می‏پرسيدند ، آنچه را كه در قرآن نبود از پيغمبر سئوال‏
می‏كردند . مسئله اينست كه آيا هر چه اسلام می‏خواسته از احكام و دستورات‏
و معارف بيان كند ، همان است كه در قرآن آمده و خود پيغمبر هم به عموم‏
مردم گفته است ؟ يا نه ، آنچه پيغمبر برای عموم مردم گفت قهرا زمان‏
اجازه نمی‏داد كه تمام دستورات اسلام باشد . علی ( ع ) وصی پيغمبر بود و
پيامبر تمام كما كيف اسلام و لااقل كليات اسلام را ، آنچه را كه هست و
بايد گفته بشود ، به علی ( ع ) گفت و او را به عنوان يك عالم فوق‏
العاده تعليم يافته از خود و ممتاز از همه اصحاب خويش و كسی كه حتی مثل‏
خودش در گفته‏اش خطا و اشتباه نمی‏كند و نا گفته‏ای از جانب خدا نيست الا
اينكه او می‏داند ، معرفی كرد و گفت ايها الناس ! بعد از من در مسائل‏
دينی هر چه می‏خواهيد سؤال بكنيد ، از وصی من و اوصيای من بپرسيد . در
واقع در اينجا امامت ، نوعی كارشناسی اسلام

می‏شود اما يك كارشناسی خيلی بالاتر از حد يك مجتهد ، كارشناسی من جانب‏
الله ، [ و ائمه ] يعنی افرادی كه اسلام شناس هستند البته نه اسلامشناسانی‏
كه از روی عقل و فكر خودشان اسلام را شناخته باشند كه قهرا جايز الخطا
باشند بلكه افرادی كه از يك طريق رمزی و غيبی كه بر ما مجهول است ،
علوم اسلام را از پيغمبر گرفته‏اند ، از پيغمبر ( ص ) رسيده به علی ( ع )
و از علی ( ع ) رسيده به امامان بعد و در تمام ادوار ائمه ، علم اسلام ،
يك علم معصوم غير مخطی كه هيچ خطا نمی‏كند ، از هر امامی به امامان بعد
رسيده است .
اهل تسنن برای هيچكس چنين مقامی قائل نيستند . پس آنها در اينگونه‏
امامت ، اصلا قائل به وجود امام نيستند ، قائل به امامت نيستند نه اينكه‏
قائل به امامت هستند و می‏گويند علی ( ع ) امام نيست و ابوبكر چنين است‏
. برای ابوبكر و عمر و عثمان و به طور كلی برای هيچيك از صحابه چنين شأن‏
و مقامی قائل نيستند و لهذا در كتابهای خودشان هزاران اشتباه را از
ابوبكر و عمر در مسائل دينی نقل می‏كنند . ولی شيعه امامان خودش را معصوم‏
از خطا می‏داند و محال است كه به خطايی برای امام اقرار بكند . [ در
كتابهای اهل تسنن مثلا آمده است ] ابوبكر در فلان جا چنين گفت ، اشتباه‏
كرد بعد خودش گفت : ان لی شيطانا يعترينی يك شيطانی است كه گاهی بر
من مسلط می‏شود و من اشتباهاتی می‏كنم . و يا عمر در فلان جا اشتباه و خطا
كرد و بعد گفت اين زنها هم از عمر فاضلتر و عالمترند .
می‏گويند وقتی كه ابوبكر مرد ، خاندان او و از جمله عايشه كه دختر
ابوبكر و همسر پيغمبر بود گريه و شيون می‏كردند . صدای

شيون كه از خانه ابوبكر بلند شد عمر پيغام داد كه به اين زنها بگوئيد
ساكت شوند . ساكت نشدند . دو مرتبه پيغام داد بگوئيد ساكت شوند اگر نه‏
با تازيانه ادبشان می‏كنم . هی پيغام پشت سر پيغام . به عايشه گفتند عمر
دارد تهديد می‏كند و می‏گويد گريه نكنيد . گفت پسر خطاب را بگوئيد بيايد
تا ببينم چه می‏گويد . عمر به احترام عايشه آمد . عايشه گفت چه می‏گويی كه‏
پشت سر هم پيغام می‏دهی ؟ گفت من از پيغمبر شنيدم كه اگر كسی بميرد و
كسانش برايش بگريند ، هر چه اينها بگريند او معذب می‏شود ، گريه‏های‏
اينها عذاب است برای او . عايشه گفت تو نفهميده‏ای ، اشتباه كرده‏ای ،
قضيه چيز ديگری است ، من می‏دانم قضيه چيست : يك وقت مرد يهودی خبيثی‏
مرده بود و كسانش داشتند برای او گريه می‏كردند . پيغمبر فرمود در حاليكه‏
اينها می‏گريند ، او دارد عذاب می‏شود . نگفت گريه اينها سبب عذاب‏
اوست بلكه گفت اينها دارند برايش می‏گريند ولی نمی‏دانند كه او دارد
عذاب می‏شود . اين چه ربطی دارد به اين مسئله ؟ ! به علاوه اگر گريه كردن‏
بر ميت حرام باشد ، ما گناه می‏كنيم چرا خدا يك بی گناه را عذاب كند ؟
! او چه گناهی دارد كه ما گريه كنيم و خدا او را عذاب كند ؟ ! عمر گفت‏
عجب ! اينطور بوده مطلب ؟ ! عايشه گفت بله اينطور بوده . عمر گفت اگر
زنها نبودند ، عمر هلاك شده بود .
خود اهل تسنن می‏گويند عمر در هفتاد مورد ( يعنی در موارد زياد ، و
واقعا هم موارد خيلی زياد است ) گفت : لولا علی لهلك عمر .
اميرالمؤمنين اشتباهاتش را تصحيح می‏كرد ، او هم به خطايش اقرار می‏نمود.
پس آنها قائل به چنين امتی نيستند . ماهيت بحث

برمی‏گردد به اين معنا كه مسلما وحی فقط به پيغمبر اكرم می‏شد . ما
نمی‏گوئيم كه به ائمه ( ع ) وحی می‏شود . اسلام را فقط پيغمبر ( ص ) به بشر
رساند و خداوند هم آنچه از اسلام را كه بايد گفته بشود ، به پيغمبر گفت .
اينطور نيست كه قسمتی از دستورات اسلام نگفته به پيغمبر مانده باشد .
ولی آيا از دستورات اسلام نگفته به عموم مردم باقی ماند يا نه ؟ اهل تسنن‏
حرفشان اينست كه دستورات اسلام هر چه بود همان بود كه پيغمبر به‏
صحابه‏اش گفت . بعد در مسائلی كه در مورد آنها از صحابه هم چيزی روايت‏
نشده گير می‏كنند كه چه كنيم ؟ اينجاست كه مسئله قياس وارد می‏شود و
می‏گويند ما اينها را با قانون قياس و مقايسه گرفتن تكميل می‏كنيم كه‏
اميرالمؤمنين در نهج البلاغه می‏فرمايد يعنی خدا دين ناقص فرستاد كه شما
بيائيد تكميلش كنيد ؟ ! ولی شيعه می‏گويد نه خدا دستورات اسلام را ناقص‏
به پيغمبر وحی كرد و نه پيغمبر آنها را ناقص برای مردم بيان كرد .
پيغمبر كاملش را بيان كرد اما آنچه پيغمبر كامل بيان كرد ، همه ، آنهايی‏
نبود كه به عموم مردم گفت ( بسياری از دستورات بود كه اصلا موضوع آنها
در زمان پيغمبر پيدا نشد ، بعدها سؤالش را می‏كردند ) بلكه همه دستوراتی‏
را كه من جانب الله بود به شاگرد خاص خودش گفت و به او فرمود تو برای‏
مردم بيان كن .
اينجاست كه مسئله عصمت هم به ميان می‏آيد . شيعه می‏گويد همانطور كه‏
امكان نداشت خود پيغمبر در گفته خودش عمدا يا سهوا دچار اشتباه شود ،
آن شاگرد خاص پيغمبر هم امكان نداشت كه دچار خطا يا اشتباه شود . زيرا
همانگونه كه پيغمبر به نوعی از انواع مؤيد به تأييد الهی بود ، اين شاگرد
خاص هم مؤيد به تأييد الهی بود . پس اين ، مرتبه ديگری است برای‏
امامت .

امامت به معنی ولايت

امامت ، درجه و مرتبه سومی دارد كه اوج مفهوم امامت است و كتابهای‏
شيعه پر است از اين مطلب ، و وجه مشترك ميان تشيع و تصوف است .
البته از اينكه می‏گويم وجه مشترك ، سوء تعبير نكنيد . چون ممكن است شما
با حرفهای مستشرقين در اين زمينه روبرو شويد كه مسئله را به همين شكل‏
مطرح می‏كنند . مسئله‏ای است كه در ميان عرفا شديدا مطرح است و در تشيع‏
نيز از صدر اسلام مطرح بوده و من يادم هست كه كربن حدود ده سال پيش در
مصاحبه‏ای كه با علامه طباطبائی داشت ، از جمله سؤالاتی كه كرد اين بود كه‏
اين مسئله را آيا شيعه از متصوفه گرفته‏اند يا متصوفه از شيعه ؟ می‏خواست‏
بگويد از اين دو تا يكی از ديگری گرفته است . علامه طباطبايی گفتند
متصوفه از شيعه گرفته‏اند برای اينكه اين مسئله از زمانی در ميان شيعه‏
مطرح است كه هنوز تصوف صورتی به خود نگرفته بود و هنوز اين مسائل در
ميان متصوفه مطرح نبود . بعدها اين مسئله در ميان متصوفه مطرح شده است .
پس اگر بنا بشود كه از اين دو تا يكی از ديگری گرفته باشد ، بايد گفت‏
متصوفه از شيعه گرفته‏اند . اين مسئله ، مسئله انسان كامل و به تعبير ديگر
حجت زمان است . عرفا و متصوفه روی اين مطلب خيلی تكيه دارند . مولوی‏
می‏گويد " پس به هر دوری ولی قائم است " در هر دوره‏ای يك انسان كامل‏
كه حامل معنويت كلی انسانيت است وجود دارد . هيچ عصر و زمانی از يك‏
ولی كامل كه آنها گاهی از او تعبير به قطب می‏كنند ، خالی نيست . و برای‏
آن ولی كامل كه انسانيت را به طور كامل دارد مقاماتی قائل هستند كه از
اذهان ما خيلی دور است . از جمله مقامات او تسلطش بر ضمائر يعنی‏
دلهاست بدين معنی كه او

يك روح كلی است محيط بر همه روحها . باز مولوی در داستان ابراهيم ادهم‏
كه البته افسانه است ، در اين مورد اشاره‏ای دارد . او افسانه‏ها را ذكر
می‏كند به اعتبار اينكه می‏خواهد مطلب خودش را بگويد . هدف او نقل تاريخ‏
نيست . افسانه‏ای را نقل می‏كند تا مطلبش را بفهماند . [ می‏گويد ]
ابراهيم ادهم به كنار دريا رفت و سوزنی را به دريا انداخت و بعد سوزن‏
را خواست . ماهيها سر از دريا در آوردند در حاليكه به دهان هر كدامشان‏
سوزنی بود . تا آنجا كه می‏گويد :

و تا آنجا كه می‏گويد آن شيخ يعنی آن پير از انديشه آن طرف واقف شد :

مسئله ولايت در شيعه معمولا به آن معنای خيلی به اصطلاح غليظش مطرح است‏
، به معنی حجت زمان كه هيچ زمانی خالی از حجت نيست « و لولا الحجة
لساخط الارض باهلها » يعنی هيچوقت نبوده و نخواهد بود كه زمين از يك‏
انسان كامل خالی باشد . و برای آن انسان كامل مقامات و درجات زيادی‏
قائلند و ما در اغلب زيارتها كه می‏خوانيم به چنين ولايت و امامتی اقرار
و اعتراف می‏كنيم يعنی معتقديم كه امام دارای چنين روح كلی است . ما در
زيارت می‏گوئيم ( اين را همه ما هميشه می‏خوانيم و جزء اصول تشيع است ) :
« اشهد انك تشهد مقامی و تسمع كلامی و ترد سلامی » ( تازه ما برای مرده‏اش‏
می‏گوئيم . البته از نظر ما مرده و زنده او فرقی ندارند . چنين نيست كه‏
زنده‏اش اينطور نبوده و فقط مرده‏اش اينطور است . ) من گواهی می‏دهم كه‏
تو الان وجود مرا در اينجا حس و ادراك

می‏گويد دارد يا نه ؟ و اگر دلالت دارد آيا

فقط امامت به معنی رهبری سياسی و اجتماعی را می‏گويد يا امامت به معنی‏
مرجعيت دينی و حتی امامت به معنی ولايت معنوی را هم می‏گويد ؟ از اين كه‏
فارغ شديم بايد وارد بحث امامت در سنت بشويم ببينيم كه در سنت پيغمبر
( ص ) راجع به امامت چه آمده . بعد مسئله را از نظر عقلی تجزيه و تحليل‏
كنيم كه عقل در هر يك از سه مرحله امامت چه چيز را قبول می‏كند ؟ آيا
می‏گويد از نظر رهبری اجتماعی حق با اهل تسنن است و جانشين پيغمبر ( ص )
بايد به وسيله شورای مردم انتخاب شود يا اينكه پيغمبر جانشين خود را
تعيين كرده است ؟ همين طور در آن دوتای ديگر عقل چه می‏گويد ؟

حديثی در باب امامت

قبل از ذكر آيات قرآن در باب امامت ، حديث معرفی را برايتان عرض‏
می‏كنم كه آن را هم شيعه روايت كرده است و هم سنی . معمولا حديثی را كه‏
مورد اتفاق شيعه و سنی باشد ، نمی شود كوچك شمرد زيرا وقتی هر دو فريق‏
از دو طريق روايت می‏كنند تقريبا نشاندهنده اينست كه پيغمبر اكرم يا
امام قطعا اين مطلب را فرموده است . البته عبارتها كمی با هم فرق‏
می‏كنند ولی مضمون آنها تقريبا يكی است . اين حديث را ما شيعيان اغلب‏
به اين عبارت نقل می‏كنيم : « من مات و لم يعرف امام زمانه مات ميتة
جاهلية » ( 1 ) هر كس بميرد و پيشوای زمان خود را نشناسد ، مرده است از
نوع مردن زمان جاهليت . اين ، تعبير خيلی شديدی است چون در زمان‏
جاهليت مردم اصلا مشرك بودند و حتی توحيد و نبوت هم نداشتند . اين‏
حديث در كتب شيعه زياد آمده و با اصول شيعه هم صد در صد قابل انطباق‏
پاورقی :
1 - دلائل الصدق صفحات 6 و . 13

است . در " كافی " كه معتبرترين كتاب حديث شيعه می‏باشد ، اين حديث‏
هست . عمده اينست كه اين حديث در كتابهای اهل تسنن هم هست . آنها در
روايتی به اين عبارت نقل كرده‏اند : « من مات بغير امام مات ميتة
جاهلية » ( 1 ) هر كس بدون امام بميرد مانند اينست كه در جاهليت مرده‏
است . عبارت ديگری كه نقل كرده‏اند اينست : « من مات و ليس فی عنقه‏
بيعة مات ميتة جاهلية » . آنكه بميرد و در گردن او بيعت يك امام‏
نباشد ، مردنش از نوع مردن جاهليت است . به عبارتی هم كه شيعه نقل‏
می‏كند ، سنيها زياد نقل كرده‏اند . عبارت ديگر : « من مات و لا امام له‏
مات ميتة جاهلية » . اين عبارتها خيلی زياد است و نشاندهنده اهتمام‏
زياد پيغمبر اكرم به مسئله امامت است .
كسانی كه امامت را تنها به معنی رهبری اجتماعی می‏دانند ، می‏گويند
ببينيد پيغمبر اكرم به مسئله رهبری تا كجا اهميت داده كه معتقد شده است‏
اگر امت رهبر و پيشوا نداشته باشد ، اصلا مردنش مردن جاهلی است برای‏
اينكه صحيح تفسير كردن و صحيح اجرا كردن دستورات اسلامی بستگی دارد به‏
اينكه رهبری ، رهبری درستی باشد و مردم پيوندشان را با رهبر محكم كرده‏
باشند . اسلام يك دين فردی نيست كه كسی بگويد من به خدا و پيغمبر اعتقاد
دارم و بنابراين به هيچكس كاری ندارم . خير ، غير از خدا و پيغمبر ، تو
حتما بايد بفهمی و بشناسی كه در اين زمان رهبر كيست و قهرا در سايه‏
رهبری او فعاليت كنی . آنها كه امامت را به مفهوم مرجعيت دينی معنی‏
می‏كنند ، [ در معنی اين حديث ] می‏گويند كسی كه می‏خواهد دين داشته باشد ،
بايد مرجع دينی
پاورقی :
1 - مسند احمد .

خودش را هم بشناسد و بداند كه دين را از كجا بگيرد . اينكه انسان دين‏
داشته باشد ولی دينش را از مأخذی بگيرد كه ضد آنست ، عين جاهليت است‏
. آن كسی كه امامت را در حد ولايت معنوی می‏برد ، می‏گويد اين حديث‏
می‏خواهد بگويد كه اگر انسان مورد توجه يك ولی كامل نباشد ، مانند اينست‏
كه در جاهليت مرده است . اين حديث را چون متواتر است خواستم اول عرض‏
كرده باشم كه در ذهن شما باشد تا بعد درباره‏اش بحث كنيم . حال برويم‏
سراغ آيات قرآن .

امامت در قرآن

در قرآن چند آيه هست كه مورد استدلال شيعه در باب امامت است . يكی‏
از آن آيات ، آيه : « انما وليكم الله »است . اتفاقا در همه اينها
روايات اهل تسنن هم وجود دارد كه مفاد شيعه را تأييد می‏كند ما آيه‏ای در
قرآن داريم به اين صورت : « انما وليكم الله و رسوله و الذين امنوا
الذين يقيمون الصلوش و يؤتون الزكاش و هم راكعون »( 1 ) . " انما "
يعنی منحصرا ( چون اداش حصر است ) . معنی اصلی " ولی " سرپرست است .
ولايت يعنی تسلط و سرپرستی . سرپرست شما فقط و فقط خداست و پيغمبر خدا
و مؤمنينی كه نماز را به پا می‏دارند و در حال ركوع زكات می‏دهند . ما در
دستورات اسلام نداريم كه انسان در حال ركوع زكات بدهند . ما در دستورات‏
اسلام ند اريم كه انسان در حال ركوع زكات بدهد كه بگوئيم اين يك قانون‏
كلی است و شامل همه افراد می‏شود . اين اشاره است به واقعه‏ای كه در خارج‏
يك بار وقوع پيدا كرده است و شيعه و سنی به اتفاق آنرا روايت كرده‏اند
و آن اينست كه علی ( ع ) در حال ركوع بود ، سائلی پيدا شد و سوالی كرد .
حضرت اشاره كرد به انگشت خود . او

آمد انگشتر را از انگشت علی ( ع ) بيرون آورد و رفت . يعنی علی ( ع )
صبر نكرد نمازش تمام شود و بعد به او انفاق كند . آنقدر عنايت داشت به‏
اينكه آن فقير را زودتر جواب بگويد كه در همان حال ركوع با اشاره به او
فهماند كه اين انگشتر را درآورد ، برو بفروش و پولش را خرج خودت كن .
در اين مطلب هيچ اختلافی نيست و مورد اتفاق شيعه و سنی است كه علی ( ع‏
) چنين كاری كرده است و نيز مورد اتفاق شيعه و سنی است كه اين آيه در
شأن علی ( ع ) نازل شده با توجه به اينكه انفاق كردن در حال ركوع جزء
دستورات اسلام نيست ، نه از واجبات اسلام است و نه از مستحبات آن كه‏
بگوئيم ممكن است عده‏ای از مردم به اين قانون عمل كرده باشند . پس "
كسانی كه چنين می‏كنند " اشاره و كنايه است همانطور كه در خود قرآن گاهی‏
می‏گويد : « يقولون »می‏گويند ، و حال آنكه يك فرد آن سخن را گفته . در
اينجا " كسانی كه چنين می‏كنند " يعنی آن فردی كه چنين كرد . بنابراين‏
به حكم اين آيه علی ( ع ) تعيين شده است به ولايت برای مردم . اين ،
آيه‏ای است كه مورد استدلال شيعه است . البته اين آيه خيلی بيش از اين‏
بحث دارد [ كه در جلسات آينده درباره‏اش سخن خواهيم گفت ] .
آيات ديگر آياتی است كه درباره جريان غدير است . خود قضيه غدير جزء
سنت است و ما بعد بايد بحثش را بكنيم ولی از آياتی كه در اين مورد در
سوره مائده وارد شده يكی اين آيه است : « يا ايها الرسول بلغ ما انزل‏
اليك من ربك و ان لم تفعل فما بلغت رسالته »( 1 ) ( اينجا لحن ، خيلی‏
شديد است ) ای پيامبر ! آنچه را كه بر تو نازل شد
پاورقی :
1 - سوره مائده ، آيه . 67

تبليغ كن و اگر تبليغ نكنی رسالت الهی را تبليغ نكرده‏ای . مفاد اين آيه‏
آنچنان شديد است كه مفاد حديث : « من مات و لم يعرف امام زمانه مات‏
ميتة جاهلية » . اجمالا خود آيه نشان می‏دهد كه موضوع آنچنان مهم است كه‏
اگر پيغمبر تبليغ نكند ، اصلا رسالتش را ابلاغ نكرده است .
سوره مائده به اتفاق شيعه و سنی آخرين سوره‏ای است كه بر پيغمبر نازل‏
شده و اين آيات جزء آخرين آياتی است كه بر پيغمبر نازل شده يعنی در
وقتی نازل شده كه پيغمبر ( ص ) تمام دستورات ديگر را در مدت سيزده سال‏
مكه و ده سال مدينه گفته بوده و اين ، جزء آخرين دستورات بوده است .
شيعه سوال می‏كند اين دستوری كه جزء آخرين دستورهاست و آنقدر مهم است كه‏
اگر پيغمبر آنرا ابلاغ نكند ، همه گذشته‏ها كان لم يكن است ، چيست ؟ يعنی‏
شما نمی‏توانيد موضوعی نشان بدهيد كه مربوط باشد به سالهای آخر عمر پيغمبر
و اهميتش در آن درجه باشد كه اگر ابلاغ نشود هيچ چيز ابلاغ نشده است .
ولی ما می‏گوئيم آن موضوع ، مسئله امامت است كه اگر نباشد ، همه چيز كان‏
لم يكن است يعنی شيرازه اسلام از هم می‏باشد . به علاوه شيعه از كلمات و
روايات خود اهل تسنن دليل می‏آورد كه اين آيه در غدير خم نازل شده است .
در همان سوره مائده ، آيه : « اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم‏
نعمتی و رضيت لكم الاسلام دينا »( 1 ) امروز دين را به حد كمال رساندم و
نعمت را به حد آخر تمام كردم ، امروز است كه ديگر اسلام را برای شما به‏
عنوان يك دين پسنديديم ، نشان می‏دهد كه در آن روز
پاورقی :
1 - سوره مائده ، آيه . 3

جريانی رخ داده كه آنقدر با اهميت است كه آنرا مكمل دين و متمم نعمت‏
خدا بر بشر شمرده است و با بودن آن ، اسلام ، اسلام است و خدا اين اسلام‏
را همان می‏بيند كه می‏خواسته و با نبودن آن ، اسلام ، اسلام نيست . شيعه به‏
لحن اين آيه كه تا اين درجه برای اين موضوع اهميت قائل است استدلال‏
می‏كند و می‏گويد كه آن موضوعی كه بتواند نامش مكمل دين و متمم نعمت و آن‏
چيزی باشد كه با نبودنش ، اسلام ، اسلام نيست ، چه بوده است ؟ می‏گويد ما
می‏توانيم موضوعی را نشان بدهيم كه در آن درجه از اهميت باشد ولی شما
نمی‏توانيد . به علاوه رواياتی هست كه تأييد می‏كند اين آيه هم در همين‏
موضوع وارد شده است . اينها ، سه آيه‏ای بود كه من به طور عصاره از
استدلالهايی شيعه برايتان عرض كردم .
و السلام عليكم و رحمة الله و بركاته .

نظرات شما عزیزان:

فاطمه

ساعت13:18---10 بهمن 1391

- [ایمیل]

از مطالب با ارزشی که برامون گذاشتی ممنون.با اینکه شیئه هستم بعضی چیزا رو تازه فهمیدم .باز هم تشکر.

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: